«Ժամանակակից գրականությունը ուշադրության իր պահանջն ունի»

Հայաստանի գրողների միության նախագահ ԷԴՎԱՐԴ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆԻ հետ զրուցել ենք գրական դաշտում առկա խնդիրների մասին: Հարցադրումները տարբեր են՝ ինչպե՞ս է գնահատվում գրողը մեր օրերում, ինչու՞ գիրքը չի հասնում ընթերցողին, ո՞րն է լավ կամ վատ գրականության չափորոշիչը, ո՞ր կետում է սկսվում ու ավարտվում պետության հոգածությունը:

-Գրողների միության գործառույթներին, առհասարակ, գրական իրողություններին ինչպե՞ս են արձագանքում լրատվամիջոցները, բավարար չափով լուսաբանու՞մ են, կա՞ հետաքրքրություն:
-Կարծում եմ՝ վերջին տարիներին ԶԼՄ-ները որոշակիորեն հետաքրքրվում են գրական միջոցառումներով: Ժամանակակից գրականության հանդեպ հետաքրքրությունը մեծացել է: Հիմա քչացել են այն լրագրողները, որ հանդիպելիս շուտասելուկի պես հարց էին տալիս՝ մենք ունե՞նք ժամանակակից գրականություն: Բայց երբ մի հայտնի գրող էր մահանում, գալիս էին, լուսաբանում, ասում, թե ինչեր է գրել: Իսկ եթե այդ գրողը կար, ինչպե՞ս էիք հարցնում՝ ունե՞նք ժամանակակից գրականություն:
Մենք սկսել ենք համագործակցել Հ1, Հ2 հեռուստաընկերությունների հետ, մամուլի հետ: Ընթերցողը հեռուստատեսությամբ, թերթերով, կայքերով կարիք ունի ծանոթանալու գրական միջավայրին, որքան էլ որ գրական մամուլը կատարում է այդ գործառույթը: Կարծում եմ՝ թերթի մասսայականությունը կարող է ապահովել նաև գրական էջը՝ գրողների հետ հարցազրույցները թարգմանական գրքերի, գրական որևէ իրողության մասին: Այնինչ, սակավ լրատվությունից զատ, բան չի արվում: Երբ օտարալեզու մի հայի գիրք որևէ լեզվով տպագրվում է, միանգամից մեր բոլոր լրատվամիջոցները ձայն ձայնի տված գովաբանում են, եթե հայ գրողի աշխատանքն է տպագրվում այդ նույն լեզվով, լռություն է: Գրողներին միջազգայնացնելուն ուղղված մեր աշխատանքներն ընդգրկում են Ռուսաստանը, Իրանը, Բելառուսը, Վրաստանը, Գերմանիան, Սլովակիան, Լեհաստանը և այլ երկրներ: Մենք հաճախ առաջարկում ենք տողացի թարգմանություններ, հրատարակչությունն ինքն է ընտրում՝ ում տպագրի, ում՝ ոչ:
-Այլ կերպ ասած՝ փորձ է արվում կապե՞ր ստեղծելու, գրողներին ներկայացնելու ուղիներ գտնելու և՛ ներսում, և՛ դրսու՞մ:
-Մեր աշխատանքը շաղկապվում է տարբեր կազմակերպությունների հետ` գրադարաններ, դպրոցներ, բուհեր, նախարարություններ, Երևանի և հայաստանյան խոշոր ու փոքր քաղաքների քաղաքապետարաններ, Հայ առաքելական եկեղեցի, դեսպանատներ: Պետք է առանձնացնեմ նաև համագործակցությունը ստեղծագործական միությունների հետ՝ կոմպոզիտորների, ճարտարապետների, նկարիչների: Բազմաճյուղ, ամենօրյա աշխատանք է իրականացվում: Այս ամենին գումարվում են սոցիալական հարցերը: Գրողների միությունը աշխարհում, երևի թե, եզակի միությունն է, որ իր անդամներին անվճար ապահովում է ստեղծագործական հանգիստ Ծաղկաձորի, Սևանի ստեղծագործական հանգստյան տներում, բժշկական որոշակի ծառայություններից օգտվելու հնարավորություն (փոխհամաձայնագիր ունենք «Մեդլայն» համաբուժարանի հետ):
-Վերջին շրջանում հայաստանյան հրատարակիչները ոչ միայն տպագրում, այլև հանրահռչակում են գրողին, նրա գրքերը, տարատեսակ միջոցառումներ են կազմակերպում: Կարելի՞ է ասել, որ գրահրատարակչական մրցակցային դաշտ է ձևավորվում:
-Մրցակցությունը առողջ երևույթ է: Ես հրատարակիչների հետ երկար տարիներ աշխատել եմ, մեծամտություն չլինի, հրատարակչական դաշտի ընդարձակման գործում որոշակի մասնակցություն եմ ունեցել նաև ինքս՝ որպես այդ դաշտի նախկին ղեկավարներից մեկը: Բնականաբար, ուրախալի է, որ ակտիվացել է դաշտը: Հրատարակվող հեղինակները մեծ մասամբ մեր միության անդամներն են: Գուցե իրենք չեն խոսում այդ մասին, սակայն մինչև անցյալ տարի գրքերը հիմնականում տպագրում էին պետպատվերով և պետական աջակցությամբ: Ժամանակակիցները դուրս մնացին այդ ծրագրերից, պետպատվերով և պետական աջակցությամբ տպագրվում են հիմնականում ալբոմային գրքեր, հազվադեպ՝ դասական գրականություն: Բայց մեր խնդիրը ժամանակակից գրականությունը ներկայացնելն է: Հրատարակիչներից մեկ-երկուսը իրենց հնարավորությունների սահմաններում պայմանագրեր են կնքել գրողների հետ՝ ստանձնել նրանց տպագրելու պարտավորությունը: Աստված տա, կատարեն (որովհետև երբեմն ավելի շատ խոսում են, քան գործում) և գրական դաշտը մաքուր մրցակցության մեջ պահեն, ոչ թե՝ նեղմիտ, երբ ով ինչ անում է, համարում է ամենալավը: Չէի ցանկանա, որ այս դաշտը արհեստականորեն նեղացվեր, վերջում էլ մենաշնորհի ենթարկվեր:
-Կար մի շրջան, երբ անխնա քարկոծվում էին միությունները, նրանց լինել-չլինելու հարցն էր առաջ քաշվում: Հիմա քննադատությունները մարել են, բայց ոչ թե դրական վերաբերմունքի արդյունքում, այլ անտեսելու, չկարևորելու:
-Հիմքից սկսենք: Սա հասարակական կազմակերպություն է, որևէ մեկը իրավասու՞ է ասելու՝ այսինչ կազմակերպությունը պետք է լինի, թե չլինի: Էլ ժողովրդավարությունն ու՞ր մնաց: Եթե դուք որևէ մեկի իրավունքին դիպչեք, դատի կտա, ու՜ր մնաց մի ամբողջ հասարակական կազմակերպության խնդիրների մեջ մտնես և որոշես՝ դա պիտի լինի, թե չլինի: Միությունը կարգավորում է իր անդամների սոցիալական, իրավական, ստեղծագործական հարցերը: Գրողների տանը գրողը կարող է ներկայացնել իր գիրքը, հանդիպել ընթերցողի ու գրչընկերների հետ: ՈՒր գնա, պիտի ասեն՝ վճարիր: Հիմա դա՞ էլ վերացնենք, երբ որևէ բանից այսօր գրողը զուրկ է: Մեր աչքի առաջ աջակցությունից էլ զրկվեց: Փոխարենն ի՞նչ ենք առաջարկում:
-Փոխարենն ասում են՝ գրողը պետք է ավելի լավ գրի, որ հետաքրքիր լինի և՛ հրատարակչին, և՛ ընթերցողին:
-Ասում են՝ պետք է լա՞վ գրի, եթե ասողը գրականագետ է, պիտի հարց տրվի՝ ո՞ր գրքի մասին ես գրել, քննադատել, որ թույլ գիրք է: Ո՞վ է որոշում լավն ու վատը: Դրանք բառեր են, որոնցից ամեն մեկը ծանր աշխատանք է պահանջում, վերլուծություն, քննարկում: Անգամ Վահան Տերյանի մուտքը հեշտ չի եղել, ճիշտ է, ասում են՝ առաջին գրքով հայտնի դարձավ, բայց հետագայում քննադատվել է: Թումանյանի, Չարենցի մասին ինչեր են գրվել, մեր դասականների կյանքը հեշտ չի եղել, ամեն մեկը մի բարդ կյանք է անցել: Պետական որոշակի հոգածություն պետք է լինի: Եթե թատրոնին օգնում են, գիտությանը օգնում են, կինոյի համար վճարում են, լա՛վ, ժամանակակից գրականությունը ի՞նչ մեղք է գործել:
-«Բուքֆեստ» ունեցանք: Գրական տոն, մրցույթ, գրողին աջակցելու այլընտրանքային եղանակ:
-«Բուքֆեստ» փառատոնն այսօրվա վիճակով դժվար թե փակի բացը: Թեև լավ է, որ եղավ:
-Շա՞տ են պակասել հայ հեղինակների գրքերը՝ լավ, թե վատ:
-Իհարկե, գրողները հիմնականում հրատարակվում էին այդ ծրագրով: Տարեկան մոտ 60 գրող է հրատարակվել՝ պոեզիա, արձակ, մանկական գրականություն, թարգմանություն, մասամբ՝ գրականագիտություն: Չեմ կարծում՝ պատրաստ են այդքան գրողի հրատարակելու, երբ մեկենասության մասին օրենք չունենք, հիմնադրամներ չունենք, աջակցության որևէ ծրագիր չունենք:
Մենք ուզում են իմանալ՝ պետությունը գրողի, ստեղծագործողի առաջխաղացման համար որևէ ձևով պե՞տք է իր ներկայությունը ցույց տա, թե՞ ոչ, որևէ պարտավորություն ունի՞ ընթերցանությունը խթանելու: Խնդիրը միայն գիրք տպագրելը չէ, գրողի հանրահռչակում, միջազգային հանդիպումներ, շփում, թարգմանական ծրագրեր են պետք: Որևէ հայ դեսպան փորձու՞մ է արտասահմանյան ստեղծագործական միությանը ներկայացնել հայ գրողին: Հարյուրավոր այդպիսի միություններ կան: Մենք բոլորս պետք է ինչ-որ չափով աշխատենք: Հատկապես փոքր երկրները, եթե լեզվի պահպանման, գրականության, մշակույթի զարգացման խնդիրները չդնեն իրենց առաջ, ապա իրենցով որևէ երկիր չի զբաղվի: Մեր ընթերցողների թիվը քիչ է, մենք այսօր չենք կարող գիրք հրատարակել, որը տասնյակհազարավոր տպաքանակ ունենա, գրողը հոնորար ստանա, հրատարակիչն ինքը օգտաշատ գործ անի: Եթե դու տպագրում ես, ասենք, 500 օրինակ գիրք, գրողն էլ հոնորար չի ստանում և այլն, և այլն, դրանով ազգային գրականությու՞ն ես զարգացնում: Հրատարակիչներին ինչ-որ առումով ձեռնտու է այս վիճակը, որովհետև այդ գրողը իր դուռն է գնալու, հովանավոր է գտնելու, որ գիրքը տպագրի: Հատուկենտ հրատարակիչներ գումար կներդնեն, գիրք կհրատարակեն՝ նախապես իմանալով, որ այդ գիրքը լավ չի վաճառվելու:
-Եթե գիրքը չի վաճառվելու, ընթերցողին չի հասնելու, ի՞նչ իմաստ ունի դրա հրատարակումը:
-ՈՒրեմն, պետությունը պետք է մեխանիզմները ճիշտ լարի, գրադարաններ կան, քարոզչամիջոցներ կան, դպրոցներ, բուհեր: Աշխարհի շատ երկրներում գրադարանները գնում են գրողների գրքերը: Տարբեր երկրների փորձից գիտեմ՝ քաղաքապետարանի նախաձեռնությամբ գրողը տարվա ընթացքում պարտավորվում է որոշակի թվով հանդիպում ունենալ դպրոցներում: Եվ գրողի ամեն հանդիպում (լինի դպրոցում, գրադարանում, բուհերում) վճարվում է: Դա աշխատանք է, չէ՞: Մեզ մոտ դպրոցները նման խնդիր չունեն, իրենց դասացանկերում դա չկա, վճարման մեխանիզմներ չկան: Միայն դասագրքի բանաստեղծությունը կարդալով չպետք է սահմանափակվի երեխայի առնչությունը գրականության հետ: Գերմանիայում ուսուցիչը պարտավորվում է երեխաներին, ծնողներին ուղղորդել՝ ամսագրեր, գրքեր կարդալու: Սա լավ գրականության քարոզչություն է: Բուհերում գրողները դասընթացներ են վարում: Մեր բուհերում հատուկենտ են հանդիպումներ լինում գրողների հետ, այնինչ, անհրաժեշտ է, որ ուսանողը առնչվի ժամանակակից գրողին, լսի նրա կարծիքը, խոհերը, գրողն իր հերթին իմանա, թե ինչ է մտածում ընթերցողը, ինչ հարցեր ունի կամ չունի: Իմ ուսանելու տարիներին՝ 70-ականներին, համալսարանում գրական ստուդիա կար, մեր այսօրվա հայտնի անունների հիմնական մասը այդ ստուդիայի ուսանող էր՝ Հովհաննես Գրիգորյան, Սամվել Կոսյան, Վառլեն Ալեքսանյան: Հանդիպումներ էին կազմակերպվում, քննարկումներ, հետևում էինք գրական մամուլին: Եթե «Գարունում» մի լավ բանաստեղծություն էր տպագրվում, բոլորն իմանում էին: Դա գրական ընթացք էր, որ օժանդակում էր գրող-հասարակություն կապին:
-Գրող-ընթերցող կապն ամրապնդելու ի՞նչ ճանապարհ եք առաջարկում:
-Ինչպես զրույցի սկզբում նշեցի՝ փորձում ենք լրատվամիջոցների հետ կապերն ամրապնդել, քարոզել այսօրվա գրականությունը, որ գոնե ճանաչեն իրենց կողքին ապրող գրողներին: Ես ամեն ամիս դպրոցներում հանդիպումներ եմ կազմակերպում, երեխաները զարմանում են, որ գրողն ապրում է, կարծում են՝ դասագրքերում միայն մահացած գրողների գործեր են ներկայացված: Ապրող հեղինակին դժվա՞ր է հրավիրել, դաս անցկացնել: Երեխաներին դա հետաքրքրում է, ոգեշնչում, իրենք էլ են ուզում գրել, առնչվել արվեստին: Ի վերջո, ընթերցողների մեծ մասը որտե՞ղ է, որտե՞ղ պետք է թրծվի նրա ճաշակը ՝ դպրոցներում, բուհերում, գրադարաններում: Այսօրվա գրականությունը ընթերցողից որոշակի պատրաստվածություն է պահանջում՝ պարզ, ողորկ գրականություն չէ: Եթե պատրաստ չլինես, չես ընկալի: Այս առումով, մենք գիրք նվիրելու օրվա և մանկական գրքի շաբաթվա շրջանակներում դպրոցներում կազմակերպում ենք հանդիպումներ գրողների հետ: Տարեցտարի ավելանում են այդ հանդիպումները: Ե՛վ դպրոցն է շահում, և՛ գրողը: Սպասում ենք, որ Սփյուռքն էլ հիշի հին օրերը և հրավիրի գրողին, ճանաչի նրան, գրողն էլ ծանոթանա Սփյուռքի խնդիրներին:

Զրույցը՝ Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ